De Akermolen- ook wel Oude Molen genoemd – is op het eerste gezicht een onaanzienlijk gebouwtje, maar het is het belangrijkste bouwwerk van de Middelveldsche Akerpolder. Zonder deze molen had de polder niet bestaan en dus ook hele wijk de Aker niet. Deze schepradmolen moest de oude, in slechte staat verkerende Ackermolen uit de 17e eeuw vervangen. De molen is in 1874 op de huidige plaats neergezet en is afkomstig van ‘elders’ zoals staat te lezen in de notulen van een vergadering in april 1874 van de toenmalige Dijkgraaf en Heemraden van het Waterschap Haarlemmermeer. Waar dat ‘elders’ precies was, is niet duidelijk.

De verplaatsing hield verband met de te verwachten gunstigste bemalingspositie na afloop van de toekomstige vervening. Het polderbestuur kreeg in 1875 een concessie van het rijk om de polder af te graven voor turf, een brandstof waar in het zich ontwikkelende Amsterdam nog veel vraag naar was. Toen de vervening in 1896 was voltooid, moest het polderpeil ruim drie meter worden verlaagd om droge voeten te garanderen voor de boeren en tuinders die zich er gingen vestigen.

Het Polderpeil kon niet verlaagd worden met het scheprad en er werd een nieuwe stenen vijzelgoot aangelegd, centraal onder de molen. Beide goten zijn nog aanwezig, onder en deels achter de molen. Een kwart eeuw later, in 1921, werd de windmolen vervangen door een elektrisch pompgemaal aan de voet van de dijk. De wind was een te onzekere factor in de vereiste bemaling van de polder, die inmiddels volstond met boerderijen en tuinderijen. De bovenbouw van de molen werd verwijderd en de romp werd ingericht tot woning van de poldermeester.

De waterwerken die zich nog onder de molenstomp bevinden, werden niet alleen gebruikt om de Akerpolder droog te houden, maar ook om deze onder water te kunnen zetten in tijden van oorlogsdreiging. In die functie maakte de molen deel uit van de waterstaatkundige werken in de Linie van Amsterdam – de voorloper van de Stelling van Amsterdam. In 1874 werd besloten tot de aanleg van de Stelling van Amsterdam. De zuidwestflank van de Linie van Amsterdam ging hiervan als schaduwlinie nog wel deel uitmaken. De Oude Molen is het enig overgebleven waterstaatkundige werk tussen Halfweg en Amstelveen van de Linie.

Bij de bouw van nieuwbouwwijk De Aker in de jaren negentig dreigde de sloop van de inmiddels verwaarloosde molen. Sinds 1999 heeft Stadsherstel samen met Stichting De Oude Molen gestreden voor het behoud van de zwaar vervallen molenstomp. Nadat het toenmalige stadsdeel Osdorp de molen tot gemeentelijk monument maakte, was de weg vrij om aan de restauratie te beginnen.
Na een grondige voorbereiding werd eind 2008 begonnen met de restauratie. De molenstomp werd geschikt gemaakt om er een koffie- en theeschenkerij in te vestigen, in combinatie met een informatiepunt over de Groene AS, de Linie en Stelling van Amsterdam en de lokale (waterstaatkundige) geschiedenis. Ook werd op de verdieping een multifunctionele ruimte gerealiseerd. Het ontwerp van de restauratie van de molenstomp en de daarachter neergezette nieuwbouw is van architect Remco van Dam.

De restauratiewerkzaamheden werden uitgevoerd door onder andere aannemersbedrijf Louman uit Lijnden. Tijdens de periode van de restauratiewerkzaamheden overleed de echtgenote van de aannemer. De letters op de rand van de steen staan voor haar initialen. Ontwerp en uitvoering van de steen zijn van dhr. Louman zelf.

De wieken van de molen op de gevelsteen staan afgebeeld in de zogenaamde ‘rouwstand’. Vroeger hadden de mensen nog geen telefoon, radio of televisie. Soms moesten de molenaars snel een bericht doorgeven. Dat deden ze met de wieken van een molen die ze op een speciale manier neerzetten. Daarover waren afspraken gemaakt. Elke gebeurtenis (Vreugdestand, Rouwstand, Korte ruststand, Lange Russtand,  Spoedstand of Feeststand) had een eigen stand van de wieken. Overigens is de molentaal niet overal hetzelfde. In de rouwstand staan de wieken op 5 vóór 12 (niet helemaal in het midden, maar iets naar rechts). Het was vroeger overigens ook gebruikelijk de wieken van de molen in Rouwstand naar het huis van de overledene te richten.

___________________________

Tekst: Stadsherstel en Pancras van der Vlist