Een gevelsteen met een destilleerketel, drie vaten en een kuip. Brandewijn (en in feite ook cognac) is een 17de-eeuwse Nederlandse ‘uitvinding’. In de 17de eeuw werd Franse wijn, om het transport naar Nederland makkelijker te maken, ‘verbrand’ ofwel: gedestilleerd. Door verhitting werd de alcohol van andere vloeistoffen gescheiden en daardoor werd de hoeveelheid minder. Tegelijk werd deze beter houdbaar door het hoge alcoholpercentage.

Het was de bedoeling om vervolgens in Nederland water aan de alcohol toe te voegen om weer volumevermeerdering te krijgen, maar de onverdunde ‘brandewijn’ viel goed in de smaak. Door het destilleren was de drank wel sterk geworden. Brandewijn heeft een alcoholpercentage van minimaal 35%.

In 1903 noteerden G. van Arkel en A.W. Weissman, de samenstellers van Noord-Hollandsche Oudheden, in een monumentenlijst ‘avant la lettre’, op de Zeedijk 103 een fraaie 18de-eeuwse vensteromlijsting, waaronder een distilleertoestel was uitgehouwen, met de tekst “D BRANDEWIJNSKEETEL”.

Kennelijk waren kort nadien vensteromlijsting plus gevelsteen bij een verbouwing verdwenen, want in latere beschrijvingen wordt er geen brandewijnsketel meer op de Zeedijk genoemd. Onopvallend gehakt in de natuurstenen puilijst, een onderdeel van de oude gevel dat de verbouwing overleefde, bleef echter de tekst “D’BRANDEWYNSKEETEL” behouden.

Zowel A.E. d’ Ailly in zijn Historische Gids als de samenstellers van de Monumentenlijst (1928) en H.W. Alings (Amsterdamsche gevelsteenen, 1949) hebben de tekst op de puilijst over het hoofd gezien. Aan het lettertype te zien was deze tekst nog 17de- eeuws en was de stenen puilijst met tekst gehandhaafd bij de 18de- eeuwse modernisering van de gevel, waarbij de vensteromlijsting plus gevelsteen aangebracht werden. De oude huisnaam bleef dus bewaard in de nieuwe decoratie.

Hoe echter het door Van Arkel en Weissman gesignaleerde ‘distilleertoestel’ er uit gezien moest hebben, was niet bekend tot een toevallige vondst in de tekeningencollectie van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG) uitkomst bood. Tussen de ruim 700 tekeningen van gevels en gevelstenen die H.J. Misset omstreeks 1910 voor het KOG maakte, was er een van de door Van Arkel en Weissman beschreven raamomlijsting met gevelsteen van Zeedijk 103. Een verloren gewaand ‘beeld’ was te recht.

Het bestuur van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Gevelstenen (VVAG) speelde met de gedachte om, aan de hand van de tekening van Misset, het reliëf te laten herhakken en weer in de gevel aan te brengen. Overleg met de eigenaar van het pand leidde ertoe dat wij dit plan verder konden uitwerken en Jan Hilbers nam de uitdaging aan om het tekeningetje van Misset te vertalen naar een drie- dimensionaal reliëf, uit te voeren in Franse kalksteen.

Het, we mogen wel zeggen, uiterst fraaie resultaat werd op 28 mei 1997 ingemetseld boven de puilijst en vormt nu, met de oorspronkelijke tekst een waardige illustratie van de oude huisnaam. Als bijzonderheid kunnen we nog melden dat Jan Hilbers, op verzoek van de VVAG de gevelsteen onopvallend gesigneerd heeft.

Tekst: Onno Boers
Omgevingsfoto: Frank Lucas