In zijn stadsbeschrijving (1664) vertelt Philips von Zesen over het ontstaan van de bebouwing in de Karthuizerstraat en de Tichelstraat. In de Tichelstraat zou een zekere wasvrouw die veel geld had verdient met wassen en bleken, 5 huizen naast elkaar hebben laten bouwen, elk huisje voorzien van een gevelsteen met een bleekmand in de gevel.

Van Lennep en Ter Gouw (De uithangteekens, etc. 1868,deel I, pag 274) citeren dit verhaal van Von Zesen en merken op dat er toen in de Tichelstraat nog twee gevelstenen met bleekmanden aanwezig zijn. Dankzij het Schetsboek van Jhr, Suasso weten we dat deze twee wasmanden op de nrs. 53 en 61 zaten. De steen van nr. 53 is nog ter plekke aanwezig en werd in 2005 door de VVAG schoongemaakt, de steen van nr. 61 werd in 1936 door het K.O.G. aangekocht en kreeg een plek in de St. Luciensteeg.

Uit huisonderzoek van Hans Brandenburg is niets gebleken van een fortuinlijke wasvrouw, maar wel dat in 1623/ 24 de bleker Jacob Pietersz de erven 1 en 2 in de juist gerooide en in erven verdeelde Tichelstraat koopt. Zeer waarschijnlijk bouwde hij hier twee huisjes want in een volgende koop/ verkoopakte uit 1661 wordt vermeld dat er dan twee huizen staan. We mogen aannemen dat deze twee huisjes, de huidige nrs. 59 en 61, elk van een gevelsteen met een wasmand waren voorzien want in een akte van 1715 wordt gesproken van twee huizen en erven naast elkaar in de Tichelstraat, naast het hoekhuis van de Anjeliersgracht, achter de bakker, voor ieder huis ‘De Bleekmand’ in de gevel.

Het is niet te achterhalen of Jacob Pietersz ook de andere huisjes met de, door Von Zesen genoemde gevelstenen met bleekmanden heeft laten bouwen maar zeker is wel dat in 1688, in een akte betreffende Tichelstraat 53 gesproken wordt van een pand met ‘De Blickmand’ in de gevel. (Deze bleekmand is dus nog ter plekke).

Zoals gezegd is zit in de Tichelstraat nog een gevelsteen met een wasmand in de gevel van nr. 53. Het stelt een, op een voetstukje geplaatste mand voor, gevuld met wasgoed/ bleekgoed. Op de onderrand, in hoofdletters DIE BLICKMANT, de laatste twee letters fraai samengevoegd. De gevelsteen van Tichelstraat 61 is in 1936 in de Sint Luciensteeg ingemetseld. De voorstelling is hetzelfde, een gevulde mand op een voetstukje, maar, en dat is opmerkelijk, de tekst op de onderrand DIE BLICKMANT  is in een totaal ander lettertype en, daar wees Hans Brandenburg ons op, na de tekst staat er No 1. Dat zou er op kunnen wijzen dat de andere gevelstenen, waar Von Zesen het over heeft, ook van een nummer voorzien waren.

Pancras van der Vlist, gevelstenen- enthousiast en maker van het boekje ‘Geveltekens Leiden’, attendeerde ons erop dat één van die ‘genummerde’ bleekmanden mogelijk in Leiden terecht gekomen was. Op Hogewoerd 44 zit namelijk een gevelsteen met een bleekmand die, volgens Annemarie Postma (Leiden gebeiteld, 1993) afkomstig is van een afgebroken huisje aan de Waardgracht aldaar. Zij leest de ‘tekens’ na het woord DIE BLICKMANT als 1706, maar als we het lettertype en de ‘tekens’ vergelijken met de Amsterdamse steen in de St Luciensteeg kunnen we niet anders concluderen dat de Leidse Blickmant uit de Amsterdamse Tichelstraat afkomstig is en daar ooit huisje nr. 6 sierde.

Op de wijkkaart (buurt PP) van Loman uit 1875 zien we in de Tichelstraat, vanaf het hoekhuis aan de huidige Westerstraat, drie aaneen gesloten panden, de nrs. 61, 59 en 57, dan een gang naar het binnenterrein en vervolgens twee panden naast elkaar, de nrs. 55 en 53, met daarachter gelegen twee pandjes aan het binnenterrein, genummerd 49 en 51. Het binnenterrein was ook te bereiken via de Bleekersgang, ten noorden van nr. 53. Op nr. 53 zit nog steeds de steen met de bleekmand, echter met de afwijkende (gewijzigde ?) tekst.

Gezien het feit dat de Leidse bleekmand het No. 6 draagt en Von Zesen het over 5 gevelstenen had, wil ik aannemen dat ook de twee huisjes op het binnenterrein van gevelstenen met bleekmanden waren voorzien.

___________________________

Tekst: Onno Boers
Huisonderzoek: Hans Brandenburg