Een gevelsteen met een gevulde mand met gebleekt linnen. In de zegswijze ‘zonder blikken of blozen’ staat het woord blikken voor verbleken, bleek worden, zo is de tekst op de onderrand dus ook als DE BLEEKMAND te lezen.

In de Stadsbeschrijving van Philips von Zesen (1664) staat vermeld dat in het midden der 17de eeuw de omgeving van de Karthuizer- en de Tichelstraat nog onbebouwd waren en dat de gronden als bleekveld in gebruik waren bij wasvrouwen. In 1655 werden de velden in erven verdeeld en verkocht. Een wasvrouw die met wassen en bleken veel geld had verdiend, liet toen in de nieuw gerooide Tichelstraat, vijf huisjes bouwen met in elk een gevelsteen met een wasmand.

Dat onze vlijtige bleekster in haar eentje haar nering dreef is onwaarschijnlijk. Het bleken van ruw linnen of garen, dat van zichzelf een gelige tint had, en bij het spinnen en weven ook nog vuil en vet werd, was een ingewikkelder en uitvoeriger bewerking dan de naam doet vermoeden. Het gehele 17de eeuwse bleekproces van het binnengekomen materiaal verliep in ’t kort als volgt: merken, sorteren, wegen, logen, spoelen, wringen, besproeien, melken/ zuren, spoelen, wringen, blauwen, drogen, wegen, verpakken en verzenden.

In 1614 waren de lakenramen en aanverwante bedrijven, waaronder enige blekerijen, verplaatst naar een terrein buiten de nieuwe wallen. De oude namen Raampoort, Raampad (een deel van de weg langs de Singelgracht), Bleekerssloot en het Lange en Korte Bleekerspad (ter hoogte van de huidige De Clercqstraat) zijn duidelijke verwijzingen naar deze bedrijven. Wellicht had onze bleekster daar een bedrijfje…?

Zoals gezegd waren er vijf soortgelijke gevelstenen in de Tichelstraat te zien. Deze steen in de Tichelstraat no. 53 is nog één van de (mogelijk drie) overgebleven stenen en hij zit nog steeds in de gevel van het oorspronkelijke pand. In 2005 heeft Koos van der Zwaal deze steen (formaat: 45x 35cm) schoongemaakt en gepolychromeerd.

De tweede steen, afkomstig van het pand Tichelstraat no. 61, bevindt zich in de gevelstenenmuur in de Sint Luciënsteeg. In de gevel van het pand Hoge Woerd 44 in Leiden is eenzelfde steen te zien. Deze steen is afkomstig uit een tuitgeveltje van een ‘wevershuisje’ dat vroeger aan de Leidse Waardgracht (nummer 8) lag. Na afbraak van het huisje werd de steen in 1948 in de gevel van Hogewoerd 44 geplaatst. Mogelijk maakte deze steen, ondanks de al vroege omzwervingen, onderdeel uit van de serie van vijf gevelstenen uit de Tichelstraat. Waar de andere twee zijn gebleven is onbekend.

___________________________

Tekst: Onno Boers