Drie gevelstenen met wapenschilden van steden Alkmaar, Oudewater en Delft, op rijk versierde en telkens verschillende cartouches. De cartouches waartegen de wapenschilden zijn geplaatst maken door hun laat 16de-eeuwse detaillering een oudere indruk dan 1607, het jaartal op het onderschift van de stenen. Ze zijn afkomstig van de, in 1856 afgebroken Waardpoort te Oudewater.

In 1572 was gewerkt aan een bolwerk voor de Waardpoort. Die oude Waardpoort lag waar nu ongeveer het stadskantoor van Oudewater staat. 

De ‘vernieuwde’ Waardpoort werd in 1607 gebouwd op het terrein van de afgebroken commanderij van de Johannieters. Omdat de poort op een nieuwe plaats lag, werd zij ook wel aangeduid als Nieuwe Poort. Er is zelfs nog een derde naam: Utrechtse Poort. De Waardsedijk was de weg naar Utrecht. In die tijd was de noordelijke dijk van de Hollandsche IJssel breder dan de zuidelijke dijk waarover nu de Provinciale Weg ligt.

Dit jaartal komt ook duidelijk leesbaar voor op de steen met het wapen van Oudewater. Op de stenen met de wapens van Alkmaar en Delft zijn de jaartalaanduidingen weggehakt maar deels nog leesbaar, zeker onder het wapen van Delft.

Wapensteen DELF, in de Sint Luciënsteeg.

Het verbond van de steden Alkmaar, Delft en Oudewater dateert uit de
middeleeuwen. In 1427 kregen burgers (poorters) uit Delft en Alkmaar burgerrecht in Oudewater en vice versa. Later steunden deze steden alle drie de Prins van Oranje en zijn keuze voor het protestantisme. Dit bracht hen in de 16 e eeuw in conflict met de Spaanse koning. Verder is er niet veel bekend over het verbond, maar wel is duidelijk dat het in de 17e
eeuw, toen de Waardpoort gebouwd werd, nog van kracht was. De gevelstenen vertellen dit grote stuk geschiedenis en symboliseren het verbond.

Alkmaar, destijds een stad met ongeveer 8000 inwoners, weerstond het beleg van de Spaanse troepen en werd op 8 oktober 1573 bevrijd door de troepen van Willem van Oranje. Het stadswapen van Alkmaar, met het motto “Alcmaria Victrix”, herinnert aan deze overwinning. De stad Delft zelf, met destijds 14.000 inwoners en ook Delfshaven, bleven gespaard tijdens de Slag bij Delft in 1573. Het wapen van Delft werd in 1816 officieel bevestigd. Oudewater werd op 7 augustus 1575 ingenomen en zwaar beschadigd door Spaanse troepen. Op de kerk, het stadhuis, een dozijn huizen en een klooster na, werd de stad geplunderd, in brand gestoken en met de grond gelijkgemaakt.

De IJsselpoort in Oudewater werd in 1585 gebouwd en voorzien van gevelstenen met de stadswapens van het het verbond. In het stadhuis van Oudewater aan de Visbrug zijn vergelijkbare gevelstenen verwerkt. Het stadhuis bleef gespaard tijdens de belegering, maar leed wel zware schade. In 1588 werd het stadshuis volledig herbouwd. De Goudse steenhouwer Guiliaen Vlamings (of Vleminx) kreeg de opdracht om het beeldhouwwerk en de drie stadwapens te maken. In 1607 werden er vervolgens drie vergelijkbare gevelstenen op de Waardpoort geplaatst.

De onderdoorgang van het Oranje Bolwerck.

In 1826 besloot de regering dat steden geen vestingwerken meer hoefden te onderhouden. Voor veel steden betekende dat een besparing, zeker omdat er vaak geen geld meer voor was. Zo ook voor  Oudewater. Bestaande stukken stadsmuur werden gesloopt en de twee stadspoorten moesten er in 1857 ook aan geloven. Het was lange tijd één groot mysterie waar de stenen gebleven waren.

De IJsselpoort werd gesloopt in 1855, de Waardpoort in 1857. De gevelstenen kwamen in handen van de sloper en werden ingemetseld in de Kloosterstraat in  Oudewater. Later werden ze verkocht aan het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG). In 1924 werden ze door hen ingemetseld in de Amsterdamse Sint Luciënsteeg.

Volgens zowel gemeenteraadslid Vincent Bos als burgemeester van Oudewater Danny de Vries horen de gevelstenen in Oudewater en moeten ze dus weer terugkomen. Vanaf 2022 hebben zij, voor en achter de schermen, een poging gedaan om ze terug te krijgen in Oudewater.

De huidige eigenaar van de gevelstenen, het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, wilde het verzoek overwegen, maar verbond er wel eisen aan. Zo moest er een mooie plek gezocht worden voor de gevelstenen. Daarnaast moet er gekeken worden onder welke voorwaarden de gevelstenen terug worden gebracht.

Na overleg bleek het niet mogelijk om de originele gevelstenen terug te halen naar Oudewater. Er werd een compromis gesloten en er werden replica’s gemaakt. De gevelstenen werden geplaatst in de poort van het ‘Oranje Bolwerck’ in Oudewater. Deze poort staat in de buurt van waar ooit de Waardpoort stond.

In 2013 heeft Wil Abels de originele wapenstenen, tesamen met de andere stenen in deze gevelstenenmuur, in opdracht van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen gerestaureerd en weer in kleur gezet.

___________________________

Tekst: Onno Boers en oudewater.net