In het gevelvlak rechts van de ingang van de Schreierstoren zit een reliëf (formaat: 65x 105cm) waarop een staande vrouwenfiguur in ruim vallend gewaad. Ze staat op een, in het water uitgebouwd bolwerk waarlangs een houten palissade loopt. Zij houdt de linkerhand voor haar gezicht. De andere hand wijst op een wegvarend schip op een woelige zee. Vanaf het midden van de bovenrand hangt een halfrond tekstcartouche met opschrift SCRAYER HOVCK. Daaronder hangt een kleiner cartouche met 1569.

Deze unieke gevelsteen moet hoognodig gerestaureerd worden!
Rond 2010 zouden twee monumenten- bouwinspecteurs dit ook al hebben ingezien en ze het zouden melden in hun rapport. Want ook zij vonden dat hoognodig. Helaas is hier tot nu toe geen vervolg aan gegeven…

De Schreierstoren is een verdedigingstoren die vroeger deel uitmaakte van de stadsmuur van Amsterdam. De toren werd gebouwd rond 1487 op de hoek van het IJ en de oostkant van de stad, en is de enige bewaard gebleven verdedigingstoren van Amsterdam.De naam Schreierstoren is ontleend aan de ligging van de toren op de ‘schrijlingse’ (= schuine) hoek tussen de Geldersekade en de Oudezijds Kolk. Een oude benaming is Scrayhoecks toren.

De huidige naam zou de toren hebben gekregen, omdat hij op de plaats stond waar in de tijd van de VOC- vrouwen afscheid namen van hun mannen voordat die op reis gingen. Dit  onjuiste verhaal is waarschijnlijk afgeleid van de voorstelling op de gevelsteen.

De voorstelling op de steen heeft echter te maken met de slechte economische toestand van de stad in 1569 (dat is die ‘woelige zee’). Overheerser Spanje had in dat jaar de ’tiende penning’ ingevoerd; dat was een verplichte afdracht van tien procent omzetbelasting op goederen. Ook werd de haven geblokkeerd.

Met name de belastingmaatregel veroorzaakte een volkswoede en was – naast het gebrek aan godsdienstvrijheid – een belangrijke reden voor de Nederlandse opstand, een revolte die uitmondde in de Tachtigjarige Oorlog.

De steen van de Schreierstoren in Chicago © Gemeente Amsterdam

Bijzonder is dat in de gevel van de Tribune Tower op 435 North Michigan Avenue in Chicago een bouwsteen van de Scheierstoren te bewonderen is. De basis van deze wolkenkrabber bevat meerdere stenen van belangrijke locaties over de hele wereld. Het verzamelen van deze bijzondere stenen begon in 1941, met één van de eerste  eigenaren: Robert R. McCormick. In de gevel vindt men stenen van onder andere de Piramide van Cheops, het Colosseum, Petra, de Chinese Muur, de Taj Mahal, het Witte Huis, en van de Schreierstoren uit Amsterdam. Daarnaast bevat de gevel ook een stuk staal van het World Trade Center in New York en een maansteen. De steen uit de Schreierstoren wordt daar aangeduid als de ‘Tower of Tears’.

Links van het reliëf SCRAYERS HOVCK  is de herdenkingssteen NAVIGARE NECESSE EST te vinden tesamen met twee bronzen plaquettes.

Op 2 april 1595 vertrok een konvooi van vier schepen, uit Amsterdam voor de eerste commerciële retourvaart naar Oost-Indië. Het werd uitgezonden door de Compagnie van Verre, de latere V.O.C. Het konvooi met 249 bemanningsleden stond onder leiding van de gebroeders Cornelis en Frederik Houtman.

Na een barre reis en met verlies van 170 bemanningsleden en een schip keerde de vloot in augustus 1597 terug op de rede van Texel. Iets later arriveerden de schepen in Amsterdam. De opbrengsten van de reis waren minimaal. Het succes bestond eruit dat het gelukt was naar Oost-Indië te varen.

Op de steen staat Navigare Necesse Est (uit het Latijn vertaald: ‘Varen Is Noodzakelijk’). Op 2 april 1945 was het 350 jaar geleden dat het konvooi uitvoer. Ter gelegenheid daarvan werd door Willem Reyers deze steen gehakt. In verband met de oorlogsomstandigheden vond de herdenking in 1945 in besloten kring plaats. Pas in 1948 werd de steen door burgemeester d’Ailly onthuld.

Ook vanaf de Schreierstoren vertrok op 4 april 1609 het scheepje DE HALVE MAEN. De Engelse kapitein, die in dienst was van de V.O.C. heette Henry Hudson. Tijdens zijn tocht belandde hij voor de kust van Noord-Amerika, waar hij de rivier ontdekte, die sindsdien zijn naam draagt. Het hele verhaal vindt u op de Engelstalige bronzen plaat uit 1927, aangebracht door de Greenwich Village Society hier links op de toren. Hier klopt echter iets niet. Op de plaat zien we een afbeelding van de Zuiderkerktoren, waarbij in het Engels wordt verteld dat in 1609 het scheepje De Halve Maen vanaf deze toren vertrok. Kennelijk wordt dus de Zuiderkerktoren bedoeld. Die bestond toen echter nog niet, want deze monumentale schepping van Hendrick de Keyser dateert van 1614.

De plaquette van The Port of New York Society.

Er is ook nog een Engelstalige plaquette, die van The Port of New York Society uit 1959. Deze herinnert ook aan deze geschiedenis. De onthulling vond plaats door burgemeester Gijs van Hall.

Tekst: Onno Boers en Herman Souer