Gevelsteen IN HERCULES

Groenburgwal 2, Amsterdam

Een gevelsteen met een worsteling tussen twee mythologische figuren; de halfgod, Heracles in gevecht met Antaeus. Het reliëf, is een verbeelding van de oude huisnaam ‘De Cleyne Hercules’. De ‘Groote Hercules’ was een pand dat ook op de Groenburgwal stond, vlakbij op de hoek met de Raamgracht.

Groenburgwal 2 in 1930. De gevelsteen is dan afgevlakt.
© Stadsarchief Amsterdam

Het pand met de gevelsteen IN HERCULES is gebouwd op een erf van de verver Hans Senepaert die dat in 1600 had gekocht. Het is niet duidelijk of hij ook de bouwheer was. Het huis bezat oorspronkelijk een trapgevel daterende van ca. 1610. De onderpui en deur zijn vroeg in de 19de eeuw door baksteen vervangen in Lodewijk XIV- stijl terwijl de trapgevel werd gewijzigd in een tuitgevel en de kozijnen van de eerste verdieping versmald.

Antaeus was zowel bij de Grieken, de Romeinen, als de Berbers een mythologische held, die volgens de legende de zoon was van de landgodin Gaia en de zeegod Poseidon (de god van het water en de zee). Tinga was zijn vrouw. Antaeus was een reus van ongeveer 30 meter lang en was de beschermer van het land van de Berbers tegen de vreemdelingen die van plan waren het land van de Berbers binnen te dringen.

Volgens de legende was hij een onverslaanbare reus. Tijdens het tiende werk dat Hercules uitvoerde in opdracht van koning Eurystheus, reisde de held af naar Spanje waar hij de runderen van de reus Geryones moest stelen. Voor hij daar aankwam belandde Hercules echter eerst in Libië waar hij op de legendarische reus Antaeus stuitte. Die had de gewoonte om vreemdelingen die zijn pad kruisten allemaal uit te dagen voor een worstelgevecht. Zolang hij met zijn voeten de grond raakte, ontving hij van zijn moeder Gaia namelijk steeds nieuwe kracht, zodat hij vrijwel onoverwinnelijk was.

Hercules and Antaeus. © Palazzo Pitti, Florence

Ook Hercules ging het gevecht met Antaeus aan en merkte hoe sterk de reus was. Na enige tijd ontdekte de held echter dat de kracht van Antaeus afnam als hij de aarde niet raakte en dus geen contact meer met zijn moeder had. Hercules tilde de reus daarom op en drukte hem vervolgens dood.

Sommige stellen dat het gevecht in Noord- Afrika, in de streek van Tanger, heeft plaatsgevonden. Een paar onderzoekers denken dat zijn graf in Mzoera, vlak bij Ithnayn Sidi Alyamni, was. Dit graf is indrukwekkend aangepast aan de enorme lengte van Antaeus. Hercules verbond zich, na Antaeus gedood te hebben met diens vrouw Tinga en verwekte bij haar Sufax, van wie de Lybische koningen af zouden stammen.

Blz 179 van het Schetsboek van Suasso, met de tekst over de afgevlakte gevelsteen. © Stadsarchief Amsterdam

Rond 1880 is de gevelsteen afgevlakt en is de afbeelding ervan verdwenen. Beeldhouwer Maarten Mooij, heeft een nieuwe steen gehakt, naar een beschrijving die jonkheer A. Lopez Suasso in 1868 in zijn gevelstenenschetsboek maakte. In dit schetsboek wordt alleen een leeg vierkant afgebeeld. In de voorstudies voor het schetsboek wordt geen vermelding gemaakt van de steen.

Na de restauratie van het pand in 1955 door de bouwkundige W.D.Wouters, is de nieuwe en huidige steen (formaat: 52x 40cm) in 1956 in de gevel aangebracht.

Tekst: Onno Boers