Gevelsteen IN VREELANT
Bickersgracht 22, Amsterdam
Uit de Verpondingskohieren (1677-1679) blijkt dat beurtschipper Theunis Dircksz Vreelandt het erf, dat hij in 1651 had gekocht, in 1664 bebouwd had met twee panden. Dit erf was omtrent 70 voet diep (circa 200 meter), dus er was ruimte genoeg om zowel aan de grachtzijde als aan de straatzijde een huis te laten bouwen.
Het pand met erf aan de Grote Bickersstraat werd door hem in 1684 verkocht. In het pand aan de grachtzijde had hij een gevelsteen laten aanbrengen met een gezicht op het dorp Vreeland aan de Vecht, misschien zijn geboortedorp.
In 1686 verkocht Theunis Dircksz Vreelandt het pand aan de Bickersgracht voor een bedrag van fl.1600.-. In de koop/verkoopakte luidt de omschrijving: ‘een huis en erf, op het Bickerseiland, op de burgwal, waar VreeLand in de gevel staat’. Het wordt dan eigendom van ene Ermpje Arents, weduwe van de spijkerkoper Jacob Claesz Dom. Wanneer zij is overleden, is niet bekend maar in 1771 verkochten de erven het pand. Aangezien het pand in 1686 was gekocht voor fl. 1600. en in 1771 fl. 2725. opbracht, is er in de achttiende eeuw mogelijk een verbouwing c.q. nieuwbouw geweest. De oude gevelsteen werd opgenomen in de nieuwbouw; in de koop/verkoopakte van 1771 werd VreeLand weer als huisnaam vermeld. De nieuwe eigenaar wordt Frederik Overberg, beroep onbekend. Ook de datum van zijn overlijden is niet bekend, maar in 1789 verkocht zijn weduwe Johanna Sophia van Houten het pand voor fl. 2820.
Bickersgracht 22 in 1925. Foto: C.F. Jansen, (1895-1961).
© Stadsarchief Amsterdam
Vanaf de aanleg en verkaveling was de noordzijde van het Bickerseiland bestemd voor scheepswerven, zowel voor bouw als reparatie van schepen. De West Indische Compagnie was de belangrijkste opdrachtgever. Het gedeelte aan de zuidzijde van de Bickersstraat kreeg een woonbestemming, voornamelijk voor de vele werfarbeiders en uitoefenaars van aanverwante beroepen: houtbewerkers, mastenmakers, spijkermakers etc. De zeventiende en achttiende eeuw waren gouden jaren voor het Bickerseiland maar in de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw liep de werkgelegenheid terug en verdween de ene na de andere werf. De woonomstandigheden namen af en de buurt verpauperde.
In het Maandblad Ons Amsterdam (5de jrg. 1953, p. 130-136) schrijft T. den Herder: ‘na de laatste oorlog zijn een groot aantal typische huisjes verdwenen. We vinden er nu talrijke open plekken en wie weet wat er van worden zal als de beraamde saneringsplannen eenmaal doorgang zullen vinden’. Deze plannen zijn door buurtprotesten niet doorgegaan. In de jaren ’70 is fraaie, aangepaste nieuwbouw verschenen en veel van de oude, originele panden zijn gerestaureerd, zo ook nr. 22. Alleen is hier iets misgegaan: tijdens de restauratie had Monumentenzorg kennelijk de andere kant opgekeken en was om onduidelijke redenen de steen uit de gevel genomen. Een inwoner van (het plaatsje?) Vreeland had de steen ‘legaal’ verworven ter plaatsing in zijn huis. Kort voor het transport naar Vreeland bleek de steen plotseling verdwenen…
In Vreeland prijkt nu een, door beeldhouwer Joop Huisstede naar een foto gemaakte kopie. Het origineel bleef zoek tot de VVAG in 2020 benaderd werd door een particulier, een tandarts in Reeuwijk. Zij gingen verbouwen en vroegen of de VVAG interesse had in een gevelsteen die de vorige eigenaar jaren geleden bij een antiquair had gekocht en in zijn huis had gemetseld. Tot onze grote verrassing bleek het de verdwenen steen IN VREELANT te zijn. Enfin, om een lang verhaal kort te maken, de VVAG kon de steen overnemen, Wil Abels heeft ‘m opgeknapt en we konden In VreeLant in augustus 2022 zijn historische plek weer terug te geven.
Tekst: Onno Boers
Huisonderzoek: Hans Brandenburg